Bahorda fermalarda yangi ko‘kat va ildizmevalarning mo‘l‑ko‘lligi tuxum va go‘sht sifati uchun boy biofaollik manbaiga aylanadi. Maqsad — “Yashil ratsion” orqali sanoat kombikormga qaramlikni 15 % gacha kamaytirib, parrandaga E, A, B‑guruhi vitaminlari va mikroelementlarni (Se, Zn) tabiiiy manbadan yetkazish. Tajribalar (O‘zMU Agrobio Lab, 2024) ko‘rsatishicha, yashil massa rasioni 5 %→15 % ga oshirilsa, tuxum sarig‘ida β‑karotin 25 % ko‘payadi, FCR esa 4 % ga pasayadi.
“Yashil ratsion”: O‘t resurslari va ularning ozuqaviy tarkibi
| Ko‘kat | Quruq modda % | Xom protein % DM | β‑karotin, mg/kg | Ca % DM | Izoh |
|---|---|---|---|---|---|
| Ismaloq | 9 | 28 | 250 | 1,7 | NO₃ to‘planishi xavfi past |
| Beda (yosh) | 14 | 22 | 45 | 1,5 | Flavonoid va saponin boy |
| Redis bargi | 10 | 26 | 160 | 2,4 | Zn (40 mg/kg) manbai |
| Sabzi yaprog‘i | 11 | 20 | 190 | 1,2 | Rutin va vit. C |
| Qichitqi (uchlamchi) | 15 | 29 | 270 | 2,6 | Silika va karotin |
DM — dry matter. Ma’lumot: UGA Forage Table 2023, O‘zNRU Qishloq‑xo‘jalik kimyosi lab.
Asosiy retsept (1 kg yashil premiks) – “Yashil ratsion”
| Komponent | Miqdor, g |
|---|---|
| Maydalangan ismaloq bargi | 400 |
| Beda un (yosh) | 250 |
| Redis bargi | 150 |
| Sabzi yaprog‘i | 100 |
| Qichitqi kukuni (quritib) | 50 |
| Qaynatilgan yumshoq don (javdar/makkajo‘xori) | 30 |
| VMQ (vit‑min premiks) | 20 |
Yillik quvvat (ona tovuqqa): 25 g/kun (2‑hafta kurs) → β‑karotin qo‘shimchasi 5 mg, kaltsiy 0,4 g, Se 0,03 mg.
VMQ tarkibi (20 g)
- Vit A – 16 000 IU
- Vit D₃ – 3 000 IU
- Vit E – 140 IU (α‑tok.)
- Vit B₁₂ – 50 µg
- Se (org.) – 0,75 mg
- Zn (ox) – 80 mg
- CaCO₃ – 6 g
- DCP (18 % P) – 4 g
Texnologik bosqichlar – “Yashil ratsion”
- Yig‘ish va saralash — ertalab soat 06:00–09:00, namlik 70 % dan yuqori barglar tanlanadi.
- Yuvish — oqim suvda 2 marta; 0,1 % kaliy‑permanganat eritmasida 3 daqiqaga botirish.
- Maydalash — 8 mm teshikli diskda «chopper»; qichitqi oldindan 55 °C ‑30 min «blanshir».
- Aralashtirish — vintli mikserda 5 min; premiks ohirida qo‘shiladi.
- Granulatsiya (ixtiyoriy) — 65 °C, 4 mm shreder; β‑karotin yo‘qotish < 8 %.
- Sovutish va qadoqlash — 20 kg qop, saxroza plyonka, labelda “Yashil premiks – 15 % prot, 250 mg/kg karotin”.
Qo‘llash rejasi (broiler vs tuxumkor)
| Guruh | Yosh | Kunlik dozasi | Kurs | Maqsad |
|---|---|---|---|---|
| Broiler | 10–24 kun | 3 % DM (≈ 5 g/bosh) | 10 kun | Mikroflora stabilizatsiya, karotin rezerv |
| Tuxumkor (yosh) | 18–30 hafta | 25 g/ona | 14 kun | Sarig‘ carotenoid, qobiq Ca |
| Naslli xo‘roz | 20‑40 hafta | 15 g/bosh | 10 kun | Sperma motilligi (vit E) |
Ekonomika (1 t premiks)
- Xom xom‑ashyo narxi: 5 850 000 UZS
- Premiks va qo‘shimcha: 2 900 000 UZS
- Energiya va ishlov: 1 100 000 UZS
- Jami: 9 850 000 UZS → kg narxi: 9 850 UZS
Sotuv narxi (chiqish): 15 000 UZS/kg (± 25 % bozor), yalpi marja 34 %. 1 000 ona tovuq kurs bo‘yicha 350 kg kerak → xaridor uchun 5,25 mln UZS (kombikormga nisbatan 18 % arzon).
Foyda ko‘rsatkichlari
- Tuxum sarig‘i Roche Fans testi → 9,4 (1‑spektr) vs. nazorat 7,1.
- Tuxum qobiq qalinligi 0,34 mm → + 6 %.
- Broiler FCR ‑ 0,04 ball (1,56 → 1,52).
- Morjallik bahor kursida − 0,8 p.p. (3,1 → 2,3 %).
Ehtiyot choralar
- Nitrat kümülanishi – suvli o‘t (ismaloq, beda) > 30 kg NO₃/ha bo‘lsa, dozani 20 % kamaytirish.
- Mikotoksin – omborxona RH < 60 %, har 10 kunda tozalash.
- Se toksikoz — maksimal 0,3 mg Se/kg yem.
- β‑karotin oksidlanishi — qoplarida “oxy scavenger” sachet.
Xulosa
Bahor ko‘katlariga asoslangan premiks tovuq xo‘jaliklariga yem tannarxini kamaytirish va mahsulotni (tuxum rang, go‘sht sifati) differensiyalash imkoniyatini beradi. 15 % yashil qo‘shimcha o‘rtacha FCR va mortalni yaxshilash bilan birga tuxum sarig‘ida karotin va vitamin E konsentratsiyasini barqaror oshiradi.
Savol va buyurtma: info@caneo.uz / +998 90 190‑55‑59
Manbalar: FAO Feed Guide 2023, UGA Forage Utilization Manual 2024, O‘zMU Agrobio Lab Report 2024, Roche Fans Color Scale © DSM.
